ROŞANÊ ZIWAN/ZON Ê KURDKÎ
Îbrahîmê Xaşxaşe
Celadet Alî Bedîrxanî sera 1932 de kovara Hewar î, 15ê Gulane de vete. Kovara Hewarî de xelî nuskaranê ercîyayan, Cegerxwin, Qedrî Can, Osman Sebrî, Nuredin Zaza, ûêb. ca gurewtîbî. Sebebe eqonomîkî ra, çi hef ke wextê de kilm de nêeşkîya dewam bikero.
Zanîno, Seba ke zonê Kurdkî rawer şoro û binê çerxê asîmîlasyonê xederî ra raxelesîyo, serra 2006 ra nat 15ê gulanê, zê Roşanê Zonê Kurdkî êna fîraznayene.
Zekê şima kî zanêne Komarê Tirkîya (T.C) seba kê netew dewletê (ullus devlet) awan bikero, polîtîqa xo ya mîllîye û stratejîkê, tekperestîye û nîjadperestîye (tek bayraxê, tek milet/şar, tek bawerîyê) sera ne ro.
Bi vatîşê de bîn, Komarê Tirkîya bi sentezê xo yê şowen û nîjadperestî “Tirk û Busilmanîye“, xo rê zê polîtîqaya mîllîyê û stratejîkê hesebne (gurete).
Komarê tirkîya 1925 î ra dima zonê Tirkî ra qederî zonê bînî qedexe kerdî. Halbuke tirkîya peymana Lozanî qebul kerdîbî. Gore made 39/4 ê na peymane, “ Zonê mayê de perwerde heqa, bi huqiqê teduştîyê têlewe de cuyayîş heqa însanîya“ nîvîsîyayê bî, dewleta tirkê no madde bi îmza xo qebul kerdî bî. Lê çi hef û çi hîkmeta ke komarê Tirkîya ronayîşê xo ra dima, na peymanê (anlaşma) û vatîşê xo, xo vîrî ra kerdî.
Dewletê 1930 î ra dima, verba kurdan de, çerxê asîmîlasyonî bi metodanê newêya kerd dewra. Xişmê zulimê xo yo xedar henî ramit ke, dessanê hepisxanayan de bîle “Vatandaş Tûrkçe konuş, çok konuş” (Welatij Tirkî qesê ke, zaf qesê ke) nîvîsna. Bi na polîtîka xo ya qilerine/leymîne namê bajara, dewa û namê kurda qedexê kerdî û bi zulimê xo yê nîjadperestî kurdî asîmîle kerdî. Kilmekî, îta de şîkînîme vajîme kê, dewletê a rojê ra dima gam bi gamê kultur, bawerîyê zon û zuganê kurdan talan kerdî. No zulîmê asîmîlasyonê xedarî hona kî bi şeklê de xedar dewam keno.
Zanîno, Asîmîlasyon suçê merdimahîyê yo/îsanetîyê yo. Zonê Mayê, binge cuyê însanano, bê zonê mayê, cuyê nemêcet maneno, komelî raver nêşonê. Pedagogan gorê, domanan kê zonê Mayê de perwerde nêkerd, rawer nêşone û problemanê pedagojîkî cuyêne.
Bêşik, domanê kurdan ewro nê problemanê pedagojîkî cuyêne. Mesela Erzurum, Dêrsîm, Amed, Qers, Wan û ê bajarane kurdanê bînan de, wendekarî/talebeyî Dersane Matematik, fîzik û kîmya de gorê dersa tirkî zederî rawerê..!
Zê ke zanoxî “ însanî ke zonê xo, xo vîrî ra kerd, şexsîyetê xo kî têy vîndî keno..! “ vatîbî,
dema însan ke asîmîle bî, zon û kulturê xo kê, xo vîrî ra kerd, şexsîyetê xo kî têy vîndî keno.
GELO ZONÊ MA SENÎ/SE XELESÎNO RA..!?
Tawo kê ma zonê asîmîlasyonî cuyê xo ra vet û zonê xo sîyaset de, ekonomî de, huqik de gurena. Tawo ke ma hem xo mîyan de, hem kî zawûzeçê xo de bi zonê xo qesê kerd a taw zonê ma xelesîno ra.
Bi kilmekî, tawo kê zonê ma hetê domanan ra ame qesê kerdêne û bî zonê perwerdeyî, a taw zonê ma xelesîno ra.
" Bi xeml û rewşo
Şîrin û weş o
Zonê kurdkî.
Bi weş awaz o
Latîf û naz o
Zonê kurdkî."
Dewletanê modernan de zonê Mayê de perwerde heqa. Dewletî na heqê dayîş de vazîfedarê. Lê, çi hef ke Tirkîya de domanê Kurdan hona kî na heqê ra marume. Ê mekteban de kurmanckî û kirmanckî ya bi dersa weçinitene, ya kî bi peranê xo, zonê maya xo de perwerde/dersê cene.
Gere ke sermîyanê dewletê na fahmkorîya xo bivîne û mexduretîna domananê kurdan çarêserbikerê. Çimkê Asîmîlasyon suçe îsanetîyo.
ZİWAN/ZON Ê XİZİR Î
Sureta dêssan bi nurê rojî
gillê daran kî,
bi milçikan/çuçikan xêmelîyay bî.
Meşanê hengimênî kilamî vatêne
Milçikan kî rawerîya xo sera qesê kerdêne
çimê rojê de.
Qomê ma wo ke fîrarê zonê xo bî
qêt xemê ocaxkorîya xo de nêbî
û haylemeyê xo de bî.
Tam kî a wext,
Zonê Ma bi esaletê xo,
halê qewmê xo de nîya da
û bi hersê de xeşîmî
" wela milçikan bi şimara bo bêqeretî,
şima çi ra ez vîna/nîya bêwayîr verdo ha..!? " îsyan kerd.
No îsyanê zonê ma,
zê burisk î têqa, mezgê qomî de.
Tayînan xo ra şêrm kerd
Lê, tayînan kî, qet xêm nêkerd
û bi zonê xo lexî kerd.
Ahh ti Zonê mi
axîna baw û kalê mi
henî şîn, şîwan mêke.
Zê ke şaîr vano
"Na dinya ker û lalan de
kes dejê to ra fam nêkeno kê."
Tarîx şahîd o !
Dayikan bi çekuyanê to yê fîrazan
Lawikê xo lornayî.
Maşiq û şaîran bi tamê to şîîrê
û sewdayê xo xemêlnayî.
Cevherê to yê efsunî reng da weşîye
can da weşîye.
Heyy zonê mino muqadês
Hesîrê to yê gonînî jan danê astikanê minê huşkan oyy..!
To verdê amone çokan ser û firqan kenane ez
Rawurze payan ser
Be pîya şîmê bêbextînê ser.
Çimke ti rengê qomîya
û vengê Munzurîya
çimke ti zonê Xizirî ya
Zonê mi.
Şîîrê.....: Îbrahîmê Xaşxaşe
Ziwan/Zon î veng û rengê însananê û xazînayê însanetîyê.
Berene ma hewnanê xo bi zone xo bivînîme.
• Wa bicuvîyo zonê kurdkî.
• Roşanê zonê kurdî fîraz bo.