Roja Zone Dayike

ROJA ZONÊ DAYİKE


Rexîstîne Jûbîyayîşe miletan yê Zanîstîye û Çand/Kultur (Unesco) yî, 17.teşrîne. 1999 de, 21yê sibate zê “Roja Zonê Dayike” qebul kerde. Sera 2000 îra nat, 21yê sibate dînya de zê “Roja Zonê Dayike” êna fîraznayene.

Zanîno, Pakîstan de şarê pakîstanîjî ra qederî, şare bengalî kî cûyene. Zonê şarê bengalî kî Urdukî nêbî, zonê bengalkî bî. La çi hêf ke dewlete na realîte nêgurete çiman ver û bi mantiqê koledarîye/serdestîye hereket kerd û sera 1952 de zonê xo (Urdu) Urdukî yî zê zonê fermî îlan kerd. Şarê Bengalî sebake zonê xo bengalkî asîmîle mêbo, no qerar qebul nêkerd û verba ne qerarî vejîyayî. Aye ra sebeb şarê bengalî bi reaksîyone de xurt, bi name “Hezê Zonê Bengalî” verba na polîtîqaya asîmîlasyonîste de xoverdayîşî organîze kerdî. “Hezê Zonê Bengalî” seba ke zonê bengalkî hetê dewlete ra bero naskerdîş û bibo zonê perwerdeyî, 21.sibate.1952 de paytaxte Bangladeşî Dakka de jû protesto organîze kerd. Verba na çalakîye de hezanê dewlete erîşe çalakwanan kerd û ponc çalakwanen wendekarî kîştî.

Seba ke, endamanê “Hezê Zonê Bengalî” na meseleya muhîme de, verba suçê însanetîye asîmîlasyonî de mucadele kerdo û ebi canê xo berdel do, Unesco yî kî muhîmîya ne xoverdayîşî ra sebeb, 21yê sibate zê “Roja Zonê Dayike” qebul kerde.

Zon, însanan mîyan de teyna hacete komînîkasyonî nîyo. Zon, az û uzê însanî mîyan de pirdo. Na taybetîya (xusisîye) xo sebeb ra kesîtîye û kamîya însanî îfade keno. Zon, zê dezgeyê de sosyalî komelî mîyan de cûyeno. Însan ke ame dinya zonî hazir vîneno. Derguş ke maya xo ra bî, sifte zonê maya xo heşneno.

Coka zonê mayê more xo dano ra cûyê domanî (însanî) ra. Ayera pedagog û sosyologî zonê mayê de perwerdeyî, seba kesîtîya domanî zaf muhîm vînene. Fîlozofê sedsera ma ya moderne, zonzanox Chomsky, “Zon virana maya însanîyo” vano. Nîvîskar Yaşar Kemal kî jû vate xo de “ zon welatê însanîyo” vano.

Zon bingê cûyê însanîyo. Rawer şîyayîşê komelan û însanan de rolle zonê mayê bêpemo. Bi kilmekîye, zonê mayê de perwerde bîyene, hetê pedagojîk ra kesîtîye û serkewtîşe domanî de rolle de pozîtîf/baş kay keno.

Unescoyî raporê xo yê peyenî de bal anito zonî ser û bi taybetî kî zonê ke bine talukeyê vîndîbîyayîne dere, gore îlmê zanîstîye (gore rewşa talukeyî) cîya cîya tasnîf kerde. Gore raporî “ dinya de dihazar û ponse (2.500), Tirkîya de kî des û heşt (18) ziwanî sindorê vîndî bîyayîne dere. Rapor sey “Eke jû zon zere sed sere de hetê domanan ra nêame qese kerdene beno vîndî.” dewam keno.

Tirkiya de zonê ke sindore vîndîbîyayîne dere : Kirmanckî, Adîgecekî, Abhazkî, Kabartaykî-Çerkezkî, Lazkî, Hemşînkî, Pontuskî, Romenkî, Sûryankî, Hermenkîyê wakurî, Gagauzkî, Hertevînkî, Grekkîye kapadokya, Grekkîyê pontusî, Ubihçakî, Mlahsokî, (çime : bîa net). Zê ke aseno, kirmanckî nika sindore vîndîbîyayîne dero.

Înstîtutê Ziwan ü Kulture Kirmancî (Zaza)-IKK e-V- Berlînî, sera 2000 rî ra nat, sebake kirmanckî raxelesîyo û bibo zonê perwerdeyî, mucadele keno. Înstîtutî dest ci kerdîşê awanbîyayîşe xora nat, zon û kulture kirmancî de çi destbere xora amo kerdo, û keno. Zonê maya însanî, kesîtîye, şexsîyet û kamîya însanîyo. Kamîya xo re wayir vejîye.

Wa bicivîyo roja zonê dayike.

Înstîtutê Ziwan Û Kulture Kirmancî (Zaza)-IKK e.V. Berlîn.