Derdê to Almanya
A bi fekhuyayiş bîye. Dîdanên aye zê/fênda morekanê tezbîye rêz bi rêz bî. Porêde derg ser ro bî, û hermeyan ser verdîyabî ro, xo resnabî qalçeyan. “Cênikêde mordemî ya nîyanêne bibo, wa bi hezaran dênê mordemî bibo” vat Ademî. Reyêna balê xo verda re resmî, matê ci mend. Peyê Alî Birayî û çêneke de, werteyê daran de banê(boné) asêne. Verê banî, derûdormeyê banî keweyîye ra kifş nêbîyêne. Ademî resm bi destê xo yê raştî kerd berz, ard bi duştê çimanê xo. Bi deqîqeyan balê xo verda re ci, vat ke „Ceneto ke vanê, herhalde na yo. Nîyade çi cayêde weş û rind. Apê mi kî Almanya de yo (ro). Se beno, mi îta ra vejo, bero. Çi est o îta de yanê?” Peynîya qeseyî de axa xo antbî we û vaştbî ra. Xo bi xo fikirîya û „Ez vejî teber, wa sure bişano mi, tayê bêrî re xo” vat. Eke vejîya teber, corê dewe de ju dere bî. Cira Dereyo Pîl vatêne. Adem ver bi Dereyê Pîlî şî. Hem şîyêne, hem fikirîyêne/terewîyêne, vatêne „Bê zurî, ceneto ke vanê, Almanya ya.” Xaftela ju fikir ame sereyê eyî de ca guret. „Ez şorî çê, apê xo rê zere û can ra ju mektûbe nîya nîya binûsnî, cirê birûşnî” vat xo bi xo, û peyser cêra ra. Çapik kewt zere, kaxite û qeleme gurete, dest kerd bi ci, apê xo rê mektûbe nûsnê: “Apê min o hêca, ti bi xo zana ke ez şîya esker, ama. Mi lîse qedêna la qeweta min nêşîya ci, min unîversîte nêwenda. Ez dewe de tipûtal cêrena. Hemseranê mi ra kes dewe de nêmendo. To ra zaf dexalet kena, ti ke şîkîna mi rê ju silayname birûşnê, ez berî Almanya. Ez ke ama, qet xem nîyo. Tewr xirabêrî sere dan bi îltîca ro, to rê bar nêbena. Aye xo rê derd meke...” Mektûbe neqeşnê, qat kerde û fîşte bi zereyê zerfe, ziwan (zon) fîşt pira, kerde kîp, eşte poste. Gelê zeman verdbî ra. Apê deyî ra mektûbe ame. Ademî kî tam nêard pêser, ke çiqas waxt werte ra vêrdo ra. Heyecanî canê Ademî pişt têra. Huyayiş gina bi rîyê deyî ro. Lînganê eyî herd nêguretêne. Mektûbe kerde ra. Se ke texmîn kerd, hînî kî vejîya. Heya, apê eyî cirê silayname (dawetname) rûşna. Kêfe Ademî ame ca û 'Ez kî êndî şona bi Almanya' xo bi xo vat. Huyayiş gîna bi rîye deyî ro. Xo ver de berkenî bî. Tîyare ke herd ra bî berz, tersî canê Ademî pişt têra. Zereyê eyî de, se ke çîyê bivîsîyo, hînî bî. Tepetepa qelbê eyî bîyê zêde. Bi lerze eştêne. Heto bîn ra kî, kêfê xo ca de bî. Ge heyecan, ge kêfweşîye, Ademî seatî vîyarnayî ra. Eke vengê hostese ame „Şima bixêr ame şaristanê Kölnî” vat, se ke ju derzîne bikero Ademî ra, hînî bî. Vaşt ra, bî çenteyê xo yê destî ro. Seba pergînîya Ademî, ap û lajê xo Zerdoyî pîya amebî. Înan jubînî rê dest hejna. Ademî balê xo verda re valîzan. Valîzî bandî ser ro amêne, şîyêne. Ademî valîzê xo kerd xo çim ra, eke ame duştê eyî, bî piro, kerd berz. Valîz guret, ver bi apê xo şî. Apê Ademî teberê Kölnî de nîştêne ro. Cayêde qijkek bî. Şan de kam bi ameyena Ademî pêhesîya, ame. Çêyê apî bî çêyê veyveyî. la vêşêrîya dewijanê înan Köln de nîşteca bî. Meymanî ke vaştî ra, şîyî çêyê xo, Ademî apê xo ra vat: “Ti ke musade dana, ez zemanê ra tepîya şona bi Köln. Ez wazena ke seba îltîca serê bidî piro. Ti bi xo zana, ke dewijên ma uca zaf ê. Beno ke xortên dewa ma, mi rê yardim(hetkariyé) bikerê. Se vajî, seba zewacî, seba îltîca, seba kar û gureyî...” Apî “Ti teze ama. Tayê bîhna xo bice. Goreyê fikrê mi kî hetê Kölnî, tayêna musaît o. Ti ke wazena, şo. Mi se ke vat, ravê(verde) tayê bîhna xo bice“ vat Ademî ra. Zemanê ra tepîya Adem vejîya, ame bi şaristanê Kölnî. Uca dewij û mordemê eyî bîyî. Ravê/verde şî çêyê ju mordemê xo. Çend rojan ra tepîya xortên dewe, dewijê eyî seba Ademî ameyî. Qalê dewrê verî kerd, qalê dewe û cîranîya verî kerd. Hesretîyê ra qal kerd. Xortan Ademî ra: 'Gere ti sere bidê îltîca ro. Zobîna şansê to yê Almanya de mendene çîn o. Ya kî ti gere bizewecîyê‘ vat. Xortan hetanî nêmeyê şewe, krîtîk/rexne kerd. Waxtê ravaştene de, Kekilî Ademî ra „Bira ti wazena nameyê kamcî partîye ya kî grupe ser ro îltîca bikerê. Goreyê daye ma to rê îfade hazir bikerîme” pers kerd. Adem bî sur û mor. Se ke awa serdine biverdê ser, hînî bî. Eyî ‘Lawo, no çi hal o. Ez a ke welat de polîtîka ra durî vindeta. Handê adir vara welat de, qet rojê karê mi werteyê polîtîka de çîne bî. Nê ewro se vanê” vat xo bi xo. Xortan Ademî re partî û grupî mardî. Qet weşa Ademî nêşî. La werte de mejbûrîye bîye. Peynîya peyêne de Ademî ‘Na partîye nêbena, na grupe nîyanên a‘ vat. Her juye rê maneyê dî. Qayt kerd ke çare çîn o, nameyê ju grupa çepê ser ro bî razî, û “Lazim nîyo, na grupe ser ro îfadeyê min bikerê hazir, ez sere dana îltîca ro. Şopê şansê xo cerebnena” vat. Ademî ke sere da îltîca ro, mejbûr mend, şî komela a grupe kî. Qayt kerd ke çênekî ênê komele. Tayê kêfê xo ame bi ca û 'beno ke peyco ez teklîf dana juye' vat xo xo de. Nîya da ke çênekî tîyatro de kay kenê. Adem, hema şî îdareyê komele “Ez kî wazena tîyatro de ca bicêrî” vat. Pêşnîyazê Ademî qebûl bî. Ademî rolêde qijkekî de ca guret. Gelê zeman vêrd ra. Çend aşman ra tepîya, Ademî teklîf da bi ju çêneke. Çêneke bîye pizxun(miruzin). Şîyê îdareyê komele ra hal û mecal vat. Pêro bîyî top. Çêneke „No îltîcacî yo. Wazeno ke Almanya de bimano. Coka êno komele. Tawa karê nêyî yo şoreşgerîyê çîn o.” vat înan ra. İdareyê komele qerar guret, Adem komele ra fîşt durî. Adem bi na juye bî zereweş û „Xora mi kî nêwaştenê. Mejburîye ver ez amêne komele‘ vat. Çend hefteyî tipûtal cêra. Bado/peyco ju îmbîsî de karê donerbirnayene dî. Dukanê donerî nêzdîyê istasyonê/dîngê trêne bî. İnsanî hînî amêne, şîyêne ke hed û hesabê xo çîne bî. Tabî çênekî kî amêne dukan. Roje bi roje Ademî gelê çênekî nas kerdî. Nasîye ke ravêrî şîye, karê Ademî yo verên, hema teklîf bî. Tayê almanijî huyayî, tayîne 'ti tîpê ma nîya' vat cira. Qet kêfê Ademî nêmendbî. Eyî hesab kerd ke hawo hewt-heşt çênekan rê teklîf kerdo, la qet juya pîkutike teklîf qebûl nêkerdo. Xo xo de fikirîya û „Rindîye a ya ke, juya welatê ma ra bo. Hem ra û rêça ma zana, hem kulturê ma ra bo, tayêna rind o.” vat xo xo de. Karî ra tepîya, şan de şî çêyê dewijê xo Mistefayî. Lajê Mistefayî Ozgur, hemserê Ademî bî. Ozgur zaf şa bî. Telefonê xortanê dewa xo kerd û 'Mevindê bêrê. Ademî kî na yo çêyê ma de. Ma xo rê micul bibîme.' vat cira. Peropîya bî top. Ancî qalê dewe kerd. Mesela ame bi rewşa Ademî ser. Ozgurî „Adem îltîca to rind nêşona. To bi xo çîyê niyard sere. Handê çênekên dewa ma est ê” vat. Çiqas çênekî est ê, cirê mardî. La Ozgurî di wayê xo nêmardî. Adem qaytê Ozgurî bî û „Kutik, dide kî wayê to est ê. Ti qet rayê nêbena wayanê xo ser” vat cira. Eke nîya vat, pîşkînê ginê re pêroyîne ro, huyayî. Maya Ozgurî „Wule Adem raşt vano. Ma dide kî çênekê ma est ê. Qesa heqe heq a. Wule Adem to zaf raşt vat. Nîya werteyê kîtabî ra qesê kerd” vat cira. Zemanê ra tepîya Adem vejîya mehkeme. Derheqê grupe de çî-mî pers kerdî cira. Ademî qet çîyê nêzana. Peynîye de hakîmî 'Rojname û kovarên grupa şima çik ê, nameyê înan vaje” pers kerd cira. Kemere ra veng vejîya, Ademî ra nêvejîya. Çend hefteyî ra tepîya qerarê redkerdene ame. Ademî 'Karê îltîca ra ez gereke fek raverdî. Zewacî ra teberî çîyê mi nêxelesneno ra. Ez se bikerî, bikerî ju çêneka dewija xo, ya kî çêneka welatê xo de bîzewecî. Zobîna çare çîn o' vat xo bi xo. Ademî, rojê çend porsipeyê dewijên xo guretî, seba waştena çêneka dewijê xo Îsmaîlî, şîyî çêyê înan. Kêf û halî ra dime, dewijan „Kekê Îsmaîl, hela qedrê ma biperse” vat cira. Îsmaîl „Şima bixêr amê, çiman ser amê. Mi ra çi wazenê?” pers kerd înan ra.
Ademî raye ra „Gelê apan, ez seba zahmetkerdena şima rê, zaf teşekur kena. Şima bi çimanê sereyê xo vînît ke, apo Îsmaîl 'îltîcacî yo' vano. Ti vana belko îltîcacîye derdo xirabin, derdo bêderman o. Wulahî bicê ke AIDS kî zê îltîcacîye nîyo” vat dewijanê xo ra. Peropîya huyayî.
Ademî û porsipeyanê dewijanê xo, seba çênekanê bînan ra, şîyî çend çêyanê bînan kî. Cewabê pêroyîne zê jubînî bî. Pêroyîne vatê 'îltîcacî yo' çîyêna nêvatê. Îltîcacîye bîbî derdêde bêderman. Her çîyî rê çare bî, naye rê çîne bî. Karê Ademî niyame sere. Ademo neçar se bikero. “Azul o, rezîl o” zê ju kîlamêde weşe tim û tim fekê Ademî de bîye.
Ademî qaytkerd, ke çênekên dewe û welatî kî nêwazenê. Ademo feqîr û bêçarê se bikero. İltîca kî rind nêşona. Qerarêde xirab cirê êno û 'Welatê Almanya terk bike, şo' nûsîno. Nika se bikero, çi wele bi xo ro kero. Çimên xo bîyî pirê hêsîran. Bi berbîş “Ax Almanya, ax Almanya derd û kulê to” vat xo zere de Ademî. Reyêna “Derdê to Almanya” vat û axînên xo antî we.
Roj û hefteyî, aşmî û serî vêrdî ra. Ademî nîya da ke bi senê umid/hêvîye amo Almanya, kewto senê hal/rewşe. Ne îltîca rind şîyê, nê zewecîya. Ne apî ra, ne dewijan ra xêrê estbî. Rojê ju hevalê eyî „Ero Adem ti qey xo nêdana rojnameyanê ke xort û azebî re zewacî cêrenê?” vat cira. Na weşa Ademî şîye. ”Ti heqî sînena, çîyêde henên est o?” pers kerd Ademî cira. Hevalê eyî “Wule est o” vat cira.
Ademî guret, kaxitê ra derheqê xo de çî-mî nivisna. Tayê kî zurî nayî bi ser, xo pesêna. Hevalê eyî ke wende û “Wule to rind neqişna. Ez naye bena, dana bi rojnameye” vat Ademî ra.
Ademî roja bîne rojname herînê. Nûsê xo te de neşr bibî. Zaf şa bî. Çapik şî dukanê hevalê xo. Goşê eyî telefonan ser bî. Seatê nêverde ra, telefonî ameyî. Çend çênekan Ademî de qese kerd, cira çî-mî pers kerdî. Qafîka înan ra çi derbaz bîyo, pers kerd. Juye Anatolîya wertenê ra bîye. Bi vengo nerm qese kerdêne. Vengê aye zaf şî weşa Ademî. Ademî nameyê aye cira pers kerd. Çêneke „Nameyê mi Havva ya, ez Yozgat ra ya. La ez ke di sere bîya, ma û pîye mi, ez arda bi Almanya. Ma ti kotî ra ya?” vat. „Ez Gîmgîm/Mûş ra ya. Ti ke wazena, ma jubînî bivînîmê” vat Ademî. Qerar da ci, gereke jubînî bivîne.
Çi çîyedê tesaduf ke nameyê lajekî Adem o, ê çêneke kî Havva ya. Adem bi yarenîye kewt re çêneke ser “Adem û Havva rê ju cenet lazim o. Bê ma eyî cenetî bivirazîme, şên bikerîme. Ti bi xo kî zana, Adem û Havva rê ju ban(bon) lazim o” vat. Çêneke çîye nêvat. Se ke qerar dabî ci, hînî kerd.
Adem Köln ra, Havva Paderborn ra kewtê re raye, ke Dortmund de istasyonê trêne de jubînî bivînê. Ademî dûayên ke zanitêne, xo ver de wendî. Trêne ame, vindete. Adem se ke trêne ra bî peya, şî, qevşê çîçegî hêrînayî. Trêna Paderbornî kî ame istasyon. Ademî çimên xo çar kerdî we. Qayt bî ke juye bihuyayiş ver bi ci êna. Ademî kî ver bi çêneke gamê di gamî eştî û “Ti Havva ya?” cira pers kerd. Çêneke huyê û „Ya.Ti kî Adem a, hînî yo” vat cira. Ademî qevşa çîçegan dergê çêneke kerde. Havva zaf bîye zereweş. Çep û raşt ra qese kerd. Aqilê înan ra çi derbaz bîyo, jubînî ra pers kerd. Peynîye de Ademî serên çêneke pers kerdî cira. Çêneke ” Ez 22 serî ya” vat. Adem „Lawo werteyê ma de des serî est ê. Ez ke raştîyê vajî, beno ke çêneke fîkrê xo bîvûrno. Rîndîye a ya, ke ez seranê xo aye ra di serî girsêrî vajî, bes o” xo xo de fikirîya û „Ez kî 24 serî ya” vat.
Cayê jubînîvînîtena înan, timî Dortmund bî. Ju Köln ra, juye Paderborn ra kewtêne re raye, amêne. Bi na rewşe çend aşmî verdbî ra. Nasîya înan ravê şîye. Adem alewîyo kurd bî, Havva kî bisûlman û tirke bîye. Her diyan kî „Ma rê problem nîyo, çîyo nîyayên‘ vat jubînî ra.
Rojê “Havva, ez to rê çîyê îtîraf kena. Ez 24 serî nê, 26 serî ya.” vat Ademî. „Qet mesela nîya” vat Havvaye cira. Çend şopên (dolime) bînî ameyî têlewe. Her çîqas ke Ademî serên xo kerdbî 24, la peynîye de seran xo şanit bi kertê 32’îne. Havva ” Qet problem nîyo, ti çend serî bena bibê. Mi ti nîya qebûl kerda” vat cira. Adem zaf şa bî. Dinya bîyê ê deyî. Cirê çêberê xêre bî ra. Adem ' Ez ke Havva de bizewecî, zaf probleman çareser kena' fîkirîyêne xo bi xo.
Çend aşman ra tepîya şar pêhesîya ke Ademî Havva remna, berda Köln, çêyê ju dewijêde xo. Dewijî ke bi mesela Ademî pêhesîyayî, şa bîyî. Roja veyveyî dewijê Ademî pêro ameyî veyve, cirê wayîr vejîyayî. Veyve de gelê yardimê Ademî kerd. Dewijan „Lawo, veyvika ma xerîb a, cirê wayîrîyê bikerê. Ma û pîyê daye ma xerîb nêzano” vat. Veyve zaf rind vêrd ra. Pêroyîne bi eşq û zereweşîyê kay kerd.
Çend aşman ra tepîya xortên dewa Ademî, çêyê Ademî de ameyî pêser. Ancîya qalê dewrê verî, qalê dewe, hesretîyê, polîtîka û hal-mecalê Almanya ser ro qese kerd. Havvaye xortan ra „Vindê, ez şima rê nan(non) hazir bikerî” vat- Xortan çiqas zere û can ra nêwaşt kî, pêroyîne bi vengêde nerm „Heq razî bo. Ma nêşîkîme” vat cira. Veyvika Havva reyêna ke israr kerd û „Wulê çîyêde henên nêbeno. Şima hetanî ke nan mewerê, nêşonê cayê” vat. Pêro bîyî ker, kesî ra veng nêvejîya. Xora vîzêrî ra razî bî. Kesî îtîraz nêkerd. Havva vaştê ra, şîyê ke nan hazir bikero. Xortî kewtî re Ademî ser. Kekilî „Ero Adem ti zana, çênekê dewa ma yê ke to teklîf dabî ci, pêro nîka poşman ê” vat cira. Ademî piştîya xo aznê re koltixî, qure qure vat ke „Lawo hela hiş. Veyva şima heşnena, ayb o.” Xo kîşteser kerd derg, qaytbî ke Havva nan kena hazir. Sereyê xo verde, meşqul a. Kuxa, gula xo kerde pak û „Ero Kekil, ma sucê mi çi bî. Wa çênekan şansê xo bişuxilnêne. Tayê ke welat de bîyêne, ma tewr tuyê rîyê înan nêkerdêne. Sebeb û bêçareyîye ma mejbûr verdayîme, teklîf da bi înan. Çênekanê dewa ma ra qet kesî teklîf qebûl nêkerd. Ti vana belko ma de derdo xirab vejîyabî. Bîyo ewro, wa se vanê vajê” vat cira.
Kekil reyêna kewt re Ademî ser „Hela ti ma rê qalê a çêneka ….ije bike. Êno to vîrî, ma to rê dîbî. Ti heq kena, qalê daye bike” vat. Huyayiş gina re xortan. Pêroyînê balê xo verda re Ademî, cira dexalet kerd ke qal bikero. Ademî vat ke ”Lawo çi çîyo xirab vejîyo, binê sereyê Kekilî ra vejîno. Rojê mi ra 'Mi to rê çênekêde ….ije dîya. Ti ke wazena, ez aye biyarî, jubînî bivînê' vat. Vanê ya, korî waşto ju çim, heqî dê di çimî, ez zaf bîya kêfweş. Karê îltîcaya min rind nêşona. Ez vana wa ju çêneke bikuyo re min dest, karê min raye ra şoro. Wa senên bena bibo. Se vajî. Rojê Kekilê dalavêrecîyî ez gureta, berda ju kafeterya. Ma tayê nîştîmê ro nênîştîme ro, çêneke vejîye, ame. Mi se ke çêneke dîye, qudimê mi şikîya. Çêneke mevajê heşe vaje. Juya hing û ding a. Di mordemî destanê xo ser nîyanê pê. Hînî ke qelew a. Qine mevajê, kemera arêyî vaje. Mi niyard xo ser, la canê min qet nêwazeno ke têyî micul bibî. Kekil Begî kî timî 'ravazê, şorê teber' vano ma ra. Se vajî. Kekil Begî ez kerda mejbûr, ma vejîyayîme, şîme teber. Duştê kafeterya dar û ber o. Ma şîme werteyê daran. Xaftila fikirê ame sereyê mi û ver bi ju dare rema, cira darde bîya. Ama war, mi xo herd ra gilêrî kerd. Çêneke matê min mende. Min reyêna çend teqleyî eştî, xo herd ra gilêrî kerd. Çêneke balê xo verda re mi û 'No budela. No budela se keno‘ vat, tuyê herdî kerd, kewte re raye, şîye.” Huyayişan ra fêkê kesî nêêno pêser. Kekilî reyêna „Ma to çira hînî kerd?” pers kerd cira:
„Hey kutik, qa nê kulî, to ardî re mi sere. Mi to ra vat, ez nêwazena. To vat, ayb o, şerm o'. Ez fikirîya, ke çêneke ra vajî ti rindek niya, beno ke zereyê xo bicêro. Rindîye a ya, ke ez xo binêrî re xêxîye.” Pêro huyayişan ra taselî bîyî.
Kekilî vat „A çêneke peyco ame lêweyê mi û 'To kes nêdîbî, to şî o xêx ardbî. Ti mi leyaqê xexî vînena' vat mi ra.“
Bi huyayiş, kêf û eşqî miculîya înan devam kerde. Kekil ancî kewt re Ademî, vat „Ma ti mevaje, to teklîf da çend çênekan?”
„Kutik, to rê çi. Eke şaşîya mi çîn a, min teklîf da bi desûçar (çarês) çênekan” vat Ademî.
Pîşkînê ginê re pêroyîne ro, huyayî.
-Desûçarîne ra qet juyê qebûl nêkerd, pers kerd xortan ra jukekî.
„Qet juye teklîfê mi qebûl nêkerd” vat Ademî.
Veyva Havva bi sênîye kewtê zere. Ademî vengê xo kirt birna.
-Adem ravaze, yardim bike. Nan hazir o. Wa xortî nan biwerê“ vat Havvaye.
Werte ra gelê serî verdî ra. Adem û Havva bîyî wayîrê hîrê domanan. Hona kî cuyana xo şaristanê Kölnî de vîyarnenê ra. Ma û pîyê Havva, Ademî ra zaf heskenê. Vanê ke „Ma Adem nîya nêzanîtêne. Ewlo verên ke vat kurd o, qizilbaş o, qudimê ma şikîya. Qizilbaşî ma rê rind salix nêdabî. Nîka ma vînenîme ke Adem û Havva zaf rind derbaz kenê. Aye ra ma zaf zereweş îme.”
Adem û Havva fîrsend ke vînit, şonê welatê Ademî de îzna xo vîyarnenê ra. Na hêne de xêca ju pasporta Almanan, derdêde înan çîn o. Pasporta almanan ke bicêrê, kêfê înan rê vatene çîn a. Aye ra qedêrî canweşîye.
Akman Gedik