Aşma Zerde” Îbrahîmê Xaşxaşe Reyde Roportaj
Roportajkerdox: Astareyo ÇIMBELEK
A. Ç. -Kitabê to yê şîîran demêde kilm na ra raver vêjîya. No derheq de wazena çîyê vajê?
Îbrahîmê Xaşxaşe -Verinde seba ke şima rîpelanê kovara ma Vateyî de ca danê mi, min û wendekaranê Vateyî resnenê pê, şima re zaf teşekur kena. Raver şîyayîşê edebîyat û zonê (ziwanê) ma de rolê Vateyî bêpeyme yo. Ez şima seba nê xizmetê lazimî ra fîraz kena û karê şima de serkewtene wazena.
Seba ke çerxê asîmîlasyonî bişikîyo, zonê ma zonê perwerdeyî bo û bawerîya ma kî azad bo, ma kirmancî bi serran o ke mucadele kenîme. Heya, ma hîna ser nêkewtîme la muqayese bikerîme, gore vizerî ewro merhaleyêda rinde der îme. Çunke, nika bi kirmanckî rojnameyî, kovarê kulturî, kitabê şîîran, kitabê hîkaye û romanan çap benê.
Warê edebîyatê kirmanckî de xebatê minê serran ra dima, bi nameyê “Aşma Zerde” kitabêde min ê şîîran kî vejîya. Kitab, hetê “Fam yayınları“ ra Îstanbul de ame çapkerdene. Ez bi na wesîla emegdarane “Fam yayınları“ ra Devrîm Tekînoğlu û Mehtap Demîrcî rê teşekur kena. Dest û payê înan medeje.
-Kitabê to de çend şîîrî estê, şîîranê to de temayê bingeyî çik ê?
-Kitabê mi “Aşma Zerde“ de 55 şîîran ca gureto. Nînan ra 16 hebî „deyîş“î yan kî beyît ê. Zobîna kî şîîrê lîrîkî, şîîrê dramatîkî, şîîrê pastoralî û şîîrê destankî tede ca gênê.
Biraştîye, şîîranê mi de giranîya tema, hesreta welatî, eşq, sewda û xoverdayene sera wa. Seke Îbnî Xaldunî “coxrafya qeder a“ vato, ê ma kî o hesab. Coxrafya ma de hukmê şewşevikan rameno. Roştî, kewta bine hukmê tarîtîne. La ma kî bêveng nêmendîme verba tarîtîne û verba zulumê asîmîlasyonî de xo ver da û xo ver danîme. Tesîrê xoverdayîşî kî mora xo da cuye û edebîyatê ma ra.
-Amadekerdişê kitabî de to kesî ra hetkarîye dîye, yan kî her çî to bi xo amade kerd?
Biraştîye, amadekerdîşê kitabî de mi mamoste Lerzan Jandîl û hunermend Mikaîl Aslanî ra xeylê hetkarîye dîye. Her dîman kî bi pêşnîyazanê xo û piştîdayîşe xo ez tena nêverda. Emegdarê zonê ma mamoste Lerzan Jandîlî seba ke kitabê mi redakte kerd, reng û vengê kirmancî hunermend Mikaîl Aslanî kî seba ke çapkerdîşê nê kitabî guret xo ser ez xeylê sipasdarê înan a. Bi kilmekî, nê kitabî de keda her dîman kî bêpeyme ya.
Hetê bînî ra, seba ke ez teşwîqê çapkerdîşê kitabî kerda, kedkarê kirmanckî mamoste Munzur Çemî rê kî zaf teşekur kena.
Ez şexsê hîrê mînan de, pêro xizmetkaranê zonê Xizirî bi hîsanê xo yê germinan selam kena û vana ke kam ke verba asîmîlasyonî de xo ver dano, xizmetê zon û kulturê xo keno, çê (keyeyê) ey/aye awan bo, kede û emegê xo hêç meşêro.
-Ti têkilîya xo û kirmanckî ser o wazena çîyê vajê? Bitaybetî kî xebata nuştişê ziwanê ma ra teber sewbîna (zobîna) kar û gureyê to esto?
-Çiman ser. Ez jû fîrma de zê xebatkarî xebetîna. La, karê mino esasî xizmeta zonî yo. Roja ke mi şêmuga kirmanckî ra kelê xo birna kewtane dergayê ey û îqrar da ci, a roje ra heyanî ewro, nacîzane ez xizmetê zonê xo yê qedîmî ra peyser nêmenda. Qasê zaneyîşê xo, raşt-şaş, zaf-şenik; mi dest ra ke çi ame, mi kerd.
Bi raştîye; wexto ke mi hîna dest bi nuştîşê kirmanckî nêkerdîbî, mi nêzanitêne ke zonê ma nîya dewlemend o. Nika ez vana ke „bê qese no zon zonê Xizirî yo qedîm o û xezna wa. Nuxte!“
-Ti derheqê kitabê xo de wazena wendoxanê kirmanckî rê çîyê vaja?
Heya. Ez vana ke gelê kirmancan, mi xezna kirmanckî ra mûcewherê ke guretî, goreyê zanitena xo, formê da ci û bi namê “Aşma Zerde” eserê ard meydan. Ewro ra dime, kitabê ma perune wo. Ci rê wayîr vejîye. Çunke no kitab kî zê her kitabê kirmanckî, verba asîmîlasyonî de serewedernayene û îtîrazkerdîşê ma îfade keno.
Serran ra raver demê çeyê virnayene de “deftera şîîranê kirmanckî“ mîyanê zereyê pakete de bîye, bîbî vîndî. Se bîye nêzana. Defterî de qasê 70 şîîrê estbî. Kambax to vatêne hard qilaşîybî ra û ci ra şeqetîyaybî. Vîndîbîyayîşê şîîran ra raver, mi cadê çapkerdîşî kerd, la îmkanê mi çînê bî. Yanî, eke îmkane mi bîbîyêne mi ê şîîrê xo zê kitabî çap bikerdêne, mi o dej kî nêontine. Ez bawer kena kirmancan na mesela mi ra mesajê mi gureto.
Ez nika zaf bextewar a. Çunke, bi destegê Lerzan Jandîl û Mikaîl Aslanî “Aşma Zerde“ ame comerdîye û tarîtîna şewe de vejîye. Mi waşt ke na bextewarîya xo kî bi dostan pare kerî.
No kitab deryayê kirmanckî de jû dilop a, jû gam a. Mi ke besekerd, ewro ra dima seba gama didîne, hîrêyîne xebetîna, xo ver dana. No barê vilê ma wo.
-Ti ke cuya miletî de cayê ziwanî tarîf bikerê se vana? Nê hetî ra rolê „Aşma Zerde“ çik o?
Zanîno, rawerşîyayîşê miletan de rolê edebîyat û huner xeylê yo. Edebîyat de kî şaxê şîîrê zaf-zaf muhîm o. Çunke ma zanenîme ke xoverdayîş û netewebîyayîşê şaranê bindestan de tesîre şîîrê bêpeyme yo.
Bêşik “Aşma zerde“ kî zê her kitabê kirmanckî warê edebîyatê kirmanckî de zê vilîkêda neweyî zîl do. Ez bawer kena beyt û şîîranê ke tede ca gureto, verba zulim û asîmîlasyonî wayîrê rolî yê. Ancîya ez hêvî kena ke “Aşma Zerde“ bi zerqê xo, tarîyîna şewe de seba roştîkerdişê raye û rêça ma de bibo wayîrê rolê. Ma zanenîme ke her kitabê kirmanckî hewnê şewşewikan heremneno. La ters û hêrsê şewşewikan bêfayde yo. Hewnê înan wa şoro, biheremîyo!
Mi gore, zerrîya ke şîîre piro nêgina, macîrê eşqî ya û zê xaneyêde xirabe ya. La zerrîya ke şîîrê rê bîya mekan, şen û şa ya.
Ancîya ez bawer kena, roşnvîr, entellektuel û hunermendê ma yê welatperwerî, “Aşma Zerde“ re wayîr vejînê.
Peynîye de ez vana ke “Aşma Zerde“ pîyê mi Kazimê Mexsudî, maya mi Xase û Înstîtutê Ziwan û Kulture Kirmancî (Zaza)-ÎKK- e.V.-Berlînî bibo dîyarî. “Aşma Zerde“ kirmancan rê xeyrên û bimbarek bo.
Not, no roportaj kovara Vateyi ebi Îbrahîmê Xaşxaşe de kerdîbî.
Vate humare: 64