DÊSE KOMELE DERSIMÎ RA
“ Biko, durife to ra kifşo ke, ti hemwelatìye min a.”Qudrê Hêqî, reyaye ma şaristanê Îzmîrî de ameye temîyêkan, e min o Wusên birayî…- Wusên: taye goşan ra giran bîy. Wertê miletê ma de leqema nameyê xo Wusên o qerr bîye. Ma pîya ju dewa Gimgimî de nêmeyê emre xo pîya ramit bîy. Ez hîrîs û panc serrê bîya, Wusên bira xortede vindarteyebîy, êndî wexte de û zewajî ameybîy. Goşanê xo ra taye giran bîy, labelê dest û paye xo ca û cayen de bî .Û nê basike xo yê tadayî û gilorînî, zaf zî qewetin bîy, bêhemde xo ra hete kar û gureyî de. Nat û bot ra domananê dewijan, Wusên de “ wusên goşan ra şenik heşnene “ yarenîya heran kerdene û cira vatene “ êro qerro qerro “ , ez zî têde zaf dejayenî. Gorêyê mi zî na derheq de zaf zî nêheq bîyî. Gereke merdim kemasîya ê merdimanê bînan meyaro peyê goşanê merdimananê ê bînan. Wusên mezraya dewa ma de ronîştene û mezra dewe ra xeylê dûrî bîye. Feqerîya dinya çêyeye ma rê çêbere koçberîye akerd.( kerd ya ) Ma çêye xo bar kerd û ameyme şaristanê Îzmîrî…Tîya de roje ez zuqaqanê şaristanî de fetelîna û mi qayt kerd, na wo dot ra Wusên bira vejîya amey. Û ma ameyme têlewe hal û xatire jubînan persaya… Elî: Burîye qereyîn û zimbil dest û xortede vindartayayîye bîy, dême de û zewajî êndî rewna derbaz bibîy û şîbî. Zêmane vêrî de şorişgerîya çepî de ca girewtbî û xeyle xebatî viraştbî. Zilbile xo nat û bot ra, binê pirnika der a axme bibîy hetanî verê fekê ey…- Ez bercenayîş bê wextî ra, vengê zingile telefonî ye nêmeyê şewe ra tersena û ciniqîna we. Na mîyan de tarîxe rojeve ewroyînî mij û duman bîye. Çiqas ke bê wext telefon bicinayo, yan xebera bêxeyre ameya yan zî xebera bı xeyrê ameyenê nê di îhtîmalî hertim estbîy… Serrê di hezar newa panc bîye û mij û dûman hona wertê miletê Tirkiya û Kurdan de nêbibîy vila…Na mîyan de huququ reyna serê tadaybî huquqe dişmenîye ver. Rojan ra tepîya mi vaşt ke ez taye serêyê xo berzi teber û taye hewa bigêrî. - Rind êno zanayayenê: Çîyane girewtîyan de bîna merdimî nêvejîna û mecale merdimî çîn o ke merdim xo berzo teber xoser û azat…
Elî şaristan de rayîrêka xo ra şîyayene huçuke hermeye îşliga de ginayayo huçuke hermeye ju zilbel dest û vergin ra. “ Kurt bıyıklı “ Estikê qirrika ey sey estikê qirrika teyrebazî vejîyaybîy teber. Hêni bêmane ewnîyayeno ke bi merdimî ra. Seke neçirvano ke a vîsta xo berzo rê ju leşeda heywanî hema wîna. Hênî qayte merdimî keno kutikbaw… Mi cira uzre xo waşt, yaxeye xo ê ra xelesne ra û ez cira çizivirîya ra û rayîrêka xo ra şîya. - Ez ki heyre Hêqî ra, a roje jû dewije xo pawena. - Wusên: Ju dewije mi bîy, seran ra mi ra epey qic bîy. - Roje mi ra wa ke, kek Elî. Ez seba ziwanê û kulturê ma, wazena ke to ra taye çîyan bipersî û bimusî. - Mi zî wa beno ez zaf memnu bena, wey çimanê mi ser biko… Xeyre Hêqî na vatene rojan ra tepîya mi vîr ra şîbîy. A çax telefonê destanê baqilî çin bî. Telefonê çêyeyîyane ke masa ser a, ê telefonê klasîke biy - numreyîn bîy taye çêyeyan de. Û Qudrê Hêqî, hema hema nêmeyê şewe de zingile telefonî da piro. Ez cayê xo ra ciniqîya we û uşta ra paya ser û ju bardaxe awe şimite û verba telefonê destan şîya. Bi dest bi cayê destê telefonî pêgirewt û ard şana goşe xo yê raştî ver, û mi va elo elo… Xeta telefonê bînî ser a zî Wusênî wa kek Elî ez a, ez Wusên dewije to - biko… Min o Wusênî ma soz dayayo bi jubîna gereke ma komela Dêrsimijan de berîme têlewe. Nika no kutik baw seyke mi çimanê xo yê nutikinan biwero. Ez hondaye narehet bîya ke qet persmekere!.. Verê caddî de yew qewaxaneye sewbîna miletan bîye û mi xo xaftila eşt uca. Û rehet bina xo girewtê. Tiya de ez Wusên birayî eşkena bipawî. Egerke Wusên bira bero ma eşkenîme, ma suhbetê seba ziwanî ser a komela Dersimijan de berdewam bikerîme. Xeylê wextî ra dima Wusên bira vejîya amey. Û ma pîya veştîme ra, bine caddî de destê çepî ser şîme komela Dêrsimijan ma. Suhbete xo uca de devam bikerime seba ziwan û zagoneye ma, “ Kirmanckî – Zazakî – Dimilî “ …
Merdim ke çêber ra ke kewt zerê, hema duştê merdimî de xo nawneno vano ez tîya der a. Çar koşeye dêsan pire resman o, verê cû resmê Sey Rizayî kuweno çimanê merdimi ver. Xeylê portreyeda girse dêse komele Dêrsimî ra ameya dardakerdene . însan ci ra zerrî cêno û sermest beno. Hêrdişa sipîyîye rîyê ra axme bîya hetanî çiqire qirrika Sey Rizayî . Êbi ê çimanê xo yo mexdur û mezluman mesaj ( peyame ) dano merdimî. Û hênî ewnîyeno bi merdimî. Vano zonê xo yo bawerîya xo ra wayîr bivejıye û wayîrîye bikerene… Seke nîya salix dano merdimî!..
Wusên bira ziwanê ma de tayê idyomî estê ke manaya xo zaf xorininê. Labelê sewbîna ziwanan de zî îdyomê zaf dewlemendî estê. Ma eşkenîme ne fînakan bikerîme zedêtir.
Gonîya xo kena, ê her dîna çimanê to yê sîya û belekinan ra. Nê çekuyî zonê ma de, tam sê kemera koşeyî çayê xo gênê. Eynî çekuyî ziwanê tirkî û sewbîna ziwanan de, herhal manaya xo tayê bêsol û bêtham manene. - Yeno zanitêne: Yanî her ziwan, her vatiş, her hes kerdiş, her zerrîgirwetîş, wendîş û nuştiş, her qalkerdîşê netewîyan tewîr - tewiranê yo… “ Her kes cuwene xo de, xo vay dano. “ Êbi açarnayîş eynî thamî nêdano fekê merdimî. Labelê taye açarnayîşê ziwanan, o ziwano ke cira ameyo nuştene ê ziwanî ra dêha zedêyer manaya xo û tahm dano merdimî. Çîyê nîyanenî zî hete hunere nuştişî de êne zanayene. Her ziwan kultur bingeyê xo de vatiş û qalkerîşê çekuyanê xo de, bi hal û heketanê xo de nimiteyîyê yo. Ciwîyayîşê xo yo xoser ser de… Nika verî yeno ma vîrî!.. Şarê ma wertê xo de nameyê nenasan û domananê xo zaf şenik denê we. Biko, balkila mi, qida, berxê, gula mi,beçika mi, ronîya çime mi, vareka mi, waka mi, waya mi, zerrîya mina belê, ez xulame a bejna to ya derge û tenike, lîlîka çimê mi… Ero ez gonîya xo kena to ra ''Be ita, şo ucayî “ ne kari anê yê bilebityayişî… Bê ma pîya nê kar û gureyî bikerime, mi to ra nêvat nêzîye şarî mebe? Gonîya xo kena ayê çimanê to yê sîyaya û girdan ra. Yewbînî ra xîtapkerdişî de nêmeyê zafêrî vatêne biko, qida, tîya de nameyê kesî yan zî merdimî nîyamene onitêne nêmeyê zafêrî, xo mîyan de… Qida, seba heskerdiş û şabîyayîş xo mîyan de zaf ameyne vateyêne. Werte neteweyanê ma da xeylê êno vatiş. îta de dereceye gonîye û ajî zaf muhîm nîyo. Qida be ma ewro şime kengera, yan zî vatene qida - qida mi to ra nêwa, ma meşte şerîme koyan mendike. Ma ne fînakan şikîme zêde bikerîme… Mîyanê ziwanê ma de, ez hênî famkena ke çekuyê hes kerdene û hes û hewesî, sewda û eşqî zafaneye. Nika ziwanê ma ziwanê perwerdeyî nîyo, roja ewroyîne de labelê ma nêşkînîme cesera bikerîme. Pey bi pey bimusîme ke biserûber ziwanê ma cuya xo dewam bikero. Ewro aqlê mi de tefûdumanê vîramayîşî visîyeno qida. Zerrîbestayîşe to, eşqe to zereyê mi heleneno, mi keno lal û kakaz sey welatî. Persgirîyêkê şarê ma zaf vêşer a. – Wusên bira: Sewbîna suhbetan de ez bişikîyî qal û behsê aye persgirîyekanê to yê bînan zî bikerî.
Elî û Wusê birayî ju masaya tek û yane de nîşt ro, garsonî a game ewnîyaya Elî…- Elî; bi destê xo yê raştî îşaret da bi ci û wa ma rê di çaye. Çaye verê xo de dî Elî û Wusê birayî. Elî û Wusên birayî çaye verê xo ra di hîrê qilmi dayî piro û reyna ewnîyaya bidêsanê komela Dêrsimijan ro. Komele bi fek ra pir a, taye merdimî kaye qaxitanê destî kaykene û taye xo zî didi û hîrêyîn çaye şimene û mîyanê xo de suhbet kene. Sîmaye merdiman zafêrî seke sîmaye Sey Rizayî de gan girewtbîy û têde yê xo şîye rê yewbînan. A saete pîyê Elî yo û pîyê Wusên ameye çimanê Elî ver. Xo bi xo fikirîya û wa durife pîyanê ma zî sey nê merdiman o. Herçiqaske ma sewbîna qezaya şaristanî ra bibîme zî, ma asine yew kardî me. - Elî û Wusên birayî: Heme nê peyayan de durife baw û kalanê xo yê gongerminan o verênan dî û xo bi xo huwayayî. Û reyna Elî sey pêyaye tunedîyan, hurdimîna çimê xo çarnaybi dêsanê komele ra. Be mane, bê nê resman kî resmê roşinvîranê Cîhanî û Tirkîyayê dêsanê komelê Dêrsimî ra cayê asan û awanî de ca girewtbîy. Ma vajîme çi, a bi xeyrê… Waştişê ma oyo ke, êyê komele hemwelatîyanê ma yê binî zî, êndî nê sembolanê resmî “ meşru “ ra racêre û bêrê rayîrêka xo ya rastîye ser. Nayê ra tepîya komeleke bi nameyê şaristananê welatî rojawan de abene, gereke seba însantîye kam ke xizmet kerdo, resme êyê şexsîyetan û roşinvîran komelanê xo ra darde bikero û dêha hewl beno gorêyê bi zanayîşê mi... Xora bi gorêyê fikrîyayîşê însantîye hewlîye a wa.
Kamîye û bawerîya merdimanan harde cîhanî ser o, qet ju cayê de homojenîze nîya . Cuya her netewîyan de hal - hekete şaran xozayîya xoser a dêha hewl a. Bi goreyê naye cuya her şaran de werd, şimitiş, rawuştêne, roniştêne, şenatîye û şabîyayîş, heskerdiş û bermayîş bej bi bej o…Tîje se rojhelatî awan kena, se kî rojawanî de şona xow ra, her çî nîya ayan û beyan bîy….
Ali Şeker – Roşna